Strona zwrotna stanowi jedno z tych zagadnień gramatycznych, które nastręczają trudności zwłaszcza tym uczącym się, którzy władają jako pierwszym jakimś językiem słowiańskim. Jej opanowanie wymaga od kursantów sporego wysiłku i czasu, a ponadto wyrobienia w sobie nawyku nieprzenoszenia w sposób automatyczny form funkcjonujących w języku ojczystym do języka nauczanego. W wielu przypadkach będzie tutaj zachodził proces transferu negatywnego, stąd można by zaryzykować stwierdzenie, że jeśli chodzi o stronę zwrotną, to znajomość języka słowiańskiego jest raczej utrudnieniem niż ułatwieniem.
 |
Strona zwrotna pozwala wyrazić, że ktoś lub coś nie tylko wykonuje daną czynność, lecz także jej podlega. Taką właśnie informację przekazuje pojawiający się obok czasownika zaimek się. Zasadniczy kłopot polega jednak na tym, że po pierwsze istnieją czasowniki, które zawsze występują z się (np. pocić się). Co więcej, część z nich, mimo posiadania zaimka się, nie jest czasownikami zwrotnymi. Po drugie wśród czasowników daje się również znaleźć takie, które się nigdy nie mają (np. jechać). Wreszcie wielu czasownikom zaimek się może, ale nie musi towarzyszyć, jego obecność/nieobecność przekłada się przy tym na zmianę znaczenia i konstrukcji gramatycznej (por. Nie denerwuj się!/Nie denerwuj brata!). Jak więc widać, opanowanie strony zwrotnej może stać się dla kursantów nie lada wyzwaniem, zwłaszcza jeśli wziąć pod uwagę, że zaimek się występuje przy czasowniku nie tylko w sytuacjach wymienionych wyżej. Dla przykładu służy on, zwykle razem z prefiksem, wzmocnieniu intensywności czynności, którą wyraża czasownik (por. napracować się).
O czym warto zatem pamiętać, chcąc ułatwić uczącym się zrozumienie i przyswojenie tego zagadnienia gramatycznego? Wydaje się, że przede wszystkim należy uświadomić sobie, że pojedyncze zajęcia poświęcone stronie zwrotnej nie będą wystarczające. Do strony zwrotnej trzeba, zwłaszcza w grupach słowiańskojęzycznych, wracać wielokrotnie w trakcie kursu. Innymi słowy –dobrze jest mówić o niej mało, ale dość często. Ponadto za uzasadnione można uznać wykonywanie z uczącymi się ćwiczeń mających na celu utrwalenie czasowników, którym się towarzyszy zawsze albo które wręcz przeciwnie nigdy go nie posiadają. W ten sposób daje się nieco ograniczyć liczbę czasowników, w przypadku których student musi rozstrzygnąć, czy wymagają użycia się czy nie. W pracy nad stroną zwrotną warto też uwzględnić zadania zawierające przykłady, w których czasowniki z się lub bez niego zostaną odpowiednio skontrastowane (por. myć się/myć kogoś; Szybko się umył/Szybko umył naczynia). W przypadku strony zwrotnej należałoby więc raczej dzielić materiał gramatyczny na niewielkie części i co jakiś czas wykonywać po kilka małych ćwiczeń dotyczących danej grupy czasowników, tj. tych zawsze posiadających się, tych nigdy niewystępujących z się, wreszcie tych z towarzyszącym się lub bez niego.
 |
Osobno trzeba tutaj wspomnieć o zadaniach tłumaczeniowych. Ze względu na to, że wielu lektorów kojarzy je z tzw. metodą gramatyczno-tłumaczeniową, nie są one obecnie często wykorzystywane w nauczaniu języka polskiego jako obcego. Wydaje się jednak, że w pewnych przypadkach mogłyby one stanowić istotną pomoc, bowiem umiejętnie przygotowane i wykonane wpływają na ograniczenie transferu negatywnego, jeśli chodzi o studentów Słowian.
Na koniec warto jeszcze przypomnieć, że strona zwrotna wiąże się też z szykiem wyrazów w zdaniu. Kursanci powinni wiedzieć, że zaimek się nigdy nie występuje na początku zdania, na jego końcu pojawia się zaś dość rzadko. Zwykle umieszczany jest przed czasownikiem, choć tak naprawdę nie ma on w zdaniu stałego miejsca. Taka obserwacja może stanowić punkt wyjścia, aby przejść do zagadnienia szyku wyrazów w polskim zdaniu, które to także nie jest dla osób słowiańskojęzycznych najłatwiejsze.
Autorka: Michalina Rittner
