Przymiotniki odrzeczownikowe typu: lekarski, szkolny, kolorowy pojawiają się w katalogu zagadnień gramatyczno-syntaktycznych począwszy od poziomu B2[1]. Jak piszą B. Bartnicka i H. Satkiewicz, „W słowotwórstwie przymiotników stanowią one grupę największą, najbardziej zróżnicowaną wewnętrznie i najbardziej produktywną”[2]. Pod względem znaczeniowym wskazują na relacje zachodzące między przedmiotami, tworzone są zaś najczęściej za pomocą formantów -owy, -ski, -ny, -y, -owaty.
 |
Wśród wymienionych właśnie sufiksów jednym z najbardziej produktywnych jest formant -owy. Znajduje to pewne odzwierciedlenie w podręcznikach kursowych dla cudzoziemców, bowiem ćwiczenia dotyczące przymiotników zakończonych na -owy znaleźć można już w materiałach przewidzianych na poziom A1. Wydaje się to uzasadnione, ponieważ wyrazy takie jak chociażby pomarańczowy (sok pomarańczowy), śniadaniowy (płatki śniadaniowe), pomidorowy (zupa pomidorowa) muszą zostać przez studentów opanowane już na początku kursu dla początkujących – jego istotny temat słownikowy stanowią nazwy różnych produktów spożywczych.
Należy dodać, że zwrócenie uwagi na przymiotniki odrzeczownikowe już w grupach niezaawansowanych jest o tyle ważne, że osoby rozpoczynające naukę języka polskiego jako obcego posługują się niekiedy błędnymi połączeniami typu rzeczownik plus rzeczownik, prawdopodobnie na wzór struktur możliwych chociażby w języku angielskim (por.: orange juice, breakfast cereal, tomato soup). Warto zatem, aby kursanci rozumieli, że w polszczyźnie rzeczowniki określane są często przez przymiotniki, te natomiast „wyglądają” nieco inaczej i są osobnymi słowami wymagającymi zapamiętania. Mówiąc w uproszeniu – w przywołanych kontekstach niemożliwe jest posłużenie się dwoma rzeczownikami stojącymi obok siebie, trzeba użyć rzeczownika oraz przymiotnika.
Formant -ski to formant równie produktywnym co -owy. Bywa on wykorzystywany przede wszystkim do tworzenia przymiotników od rzeczowników osobowych rodzaju męskiego, zazwyczaj rodzimych zakończonych na -arz, -ak oraz obcych zakończonych na -r, -t, służy ponadto do tworzenia przymiotników od nazw miejscowych. Stanowi on zatem przykład formantu, którego użycie zależy zarówno od znaczenia, jak i od budowy podstawy słowotwórczej.
 |
Na koniec wypada podkreślić, że wybór określonego sufiksu w wielu przypadkach wynika z tradycji, co dla uczących się języka polskiego oznacza konieczność opanowania danego przymiotnika po prostu jako nowego słowa. Dodatkową trudnością może być także istnienie więcej niż jednego przymiotnika utworzonego od tej samej podstawy słowotwórczej – nie zawsze wiąże się to z wyraźną różnicą semantyczną, niekiedy bowiem w grę wchodzi jedynie zakres łączliwości z rzeczownikami. Wobec tego, co powiedziano wyżej, nie dziwi, że autorzy Programów nauczania języka polskiego jako obcego sugerują, aby o przymiotnikach odrzeczownikowych mówić dopiero na poziomie średnio zaawansowanym.
[1] Zob. I. Janowska i in. (red.), Programy nauczania języka polskiego jako obcego. Poziomy A1-C2, Kraków 2016, s. 114.
[2] B. Bartnicka, H. Satkiewicz, Gramatyka języka polskiego, Warszawa 2015, s. 249.
Autorka artykułu: Michalina Rittner
Polish
German