Spójniki należą do grupy zagadnień realizowanych na wielu poziomach zaawansowania językowego. Poprawne posługiwanie się nimi jest istotne zarówno jeśli chodzi o teksty mówione, jak i pisane, jest niezbędne do tego, aby budować zdania złożone, a zatem aby móc za pomocą języka przekazywać swoje myśli.
 |
Początkujący kursanci powinni opanować przede wszystkim podstawowe spójniki, czyli te, które pozwalają wyrazić elementarne relacje logiczne i nie są nacechowane pod względem stylistycznym. Jak zauważają L. Madelska i M. Warchoł-Schlottmann w swojej książce Odkrywamy język polski, polskie spójniki stosunkowo łatwo jest przyswoić, zwłaszcza że w większości posiadają one swoje obcojęzyczne odpowiedniki. Ponadto sporo spójników łączy się w pary o zbliżonym znaczeniu – różnice sprowadzają się do możliwości ich użycia jedynie w określonych typach tekstów, zwykle nieoficjalnych lub oficjalnych.
Studenci rozpoczynający naukę języka polskiego mają najczęściej trudności z posługiwaniem się spójnikami a oraz czy. Tego pierwszego używa się w zdaniach wskazujących na pewien kontrast lub przeciwieństwo (por. On jedzie do Krakowa, a ona jedzie do Warszawy), a także w sytuacji pokazywania czegoś (por. Na tym zdjęciu jest mój brat, a na tamtym jest moja siostra). Uczącym się kłopot sprawia najczęściej odróżnienie a od spójnika i (por. He goes to Krakow and she goes to Warsaw).
Jeśli chodzi o spójnik czy, to osoby niezaawansowane zazwyczaj stykają się z trzema kontekstami jego użycia. Po pierwsze czy służy do budowania pytań (por. Czy może pan mówić wolniej?). Po drugie zwykle pojawia się tekstach dialogów dotyczących zamawiania czegoś w kawiarni bądź restauracji (por. Woda mineralna gazowana czy niegazowana?). Wreszcie, jak można przeczytać w Wielkim słowniku języka polskiego PAN, czy wprowadza „zdanie podrzędne wyrażające niewiedzę” (por. Nie wiem, czy będę mieć czas wieczorem). O ile konstruowanie zdań pytających studenci opanowują szybko, o tyle dwóm pozostałym sytuacjom użycia wspomnianego spójnika warto na zajęciach poświęcić więcej czasu. W przypadku drugiego kontekstu chodzi o swojego rodzaju nakładanie się znaczenia czy na znaczenie spójników lub, albo. Z kolei w zdaniach podrzędnych uczący się często posługują się spójnikiem jeśli/jeżeli, co stanowi oczywistą kalkę chociażby z takiego języka jak angielski.
 |
Na wyższych poziomach zaawansowania trudności dotyczące spójników mają inny charakter. Kursanci potrzebują niekiedy sporo czasu, aby dobrze zrozumieć znaczenie danego spójnika, a także zapamiętać, że może on być nacechowany stylistycznie i z tego względu nie w każdym zdaniu można go zastosować. Warto ponadto zwrócić uwagę na skłonność do posługiwania się dobrze już znanymi z wcześniejszych etapów nauki spójnikami, nawet wtedy kiedy student dobrze opanował nowe. Oprócz tego należałoby wspomnieć o błędach wynikających z umieszczenia spójnika w złym miejscu w zdaniu, czyli o usterkach związanych z szykiem wyrazów. Osobną kwestię stanowi wreszcie bezpośrednie przenoszenie spójników znanych z języka ojczystego do języka polskiego, co zwykle ma miejsce w grupach słowiańskojęzycznych (por. ros. как… так и… często używane przez Słowian właśnie w postaci jak…, tak i…).
Niezależnie jednak od tego, z jaką grupą pracuje lektor, początkującą czy też zaawansowaną, i jakie dokładnie trudności obserwuje u swoich studentów, warto pamiętać o tym, że budowanie zdań ze spójnikami należy systematycznie ćwiczyć. Jest to niezwykle istotne, jeśli chce się dać kursantom narzędzia pozwalające na budowanie i rozumienie wszelkich złożonych wypowiedzi.
Autorka artykułu: Michalina Rittner
