 |
Wymieniony w tytule rodzaj gramatyczny rzeczownika stanowi jedno z pierwszych zagadnień gramatycznych poruszanych na poziomie A1. Opanowanie umiejętności prawidłowego określania rodzaju trzeba niewątpliwie uznać za bardzo istotne z punktu widzenia późniejszej nauki fleksji imiennej – otóż bez uprzedniego rozpoznania rodzaju gramatycznego danego rzeczownika wybór właściwej końcówki fleksyjnej nie jest możliwy. Zwłaszcza na niższych poziomach zaawansowania językowego należy ponadto pamiętać o tym, że „(…) rodzaj nie jest kategorią uniwersalną, nie ma jej w niektórych językach, np. w węgierskim i tureckim. W językach tych można oczywiście przekazać znaczenie »płci« czy »rodzaju«, ale taką informację wyraża się, wykorzystując inne środki (głównie leksykalne), tylko wtedy, kiedy się chce (…)”. W języku angielskim z kolei „rodzaj przysługuje zasadniczo jedynie wyrazom oznaczającym osoby płci żeńskiej lub męskiej (…), zupełnie zaś wyjątkowo – innym rzeczownikom: nazwom zwierząt domowych, maskotek, środków transportu wodnego itd.”[1]. Dla języków słowiańskich charakterystyczny jest wreszcie podział wszystkich rzeczowników na trzy klasy, a mianowicie na te rodzaju męskiego, żeńskiego i nijakiego. Jak zatem widać, rodzaj gramatyczny należy do grupy tematów o zasadniczym znaczeniu zarówno dla kursantów, jak i dla samych lektorów.
Określaniu rodzaju gramatycznego rzeczownika towarzyszą niekiedy wątpliwości o charakterze poprawnościowym. I tak warto zwrócić uwagę na wyrazy, którym w uzusie przypisywany bywa rodzaj gramatyczny inny niż faktycznie przez nie posiadany, por.: *(ten) pomarańcz, *(ten) winogron. Osobną grupę tworzą słowa cechujące się rodzajem obocznym, tzn. męskim lub żeńskim, por.: podkoszulek/podkoszulka, rodzynek/rodzynka. Trudności mogą także nastręczyć rzeczowniki dwurodzajowe, tj. rodzaju męskiego, gdy odnoszą się do mężczyzn, bądź też rodzaju żeńskiego, jeśli chodzi o kobiety, por.: sierota, oferma. Co istotne, rzeczownikami dwurodzajowymi nie są wyrazy typu boa, w ich przypadku bowiem odmienny rodzaj przekłada się na odmienne znaczenie. Za kłopotliwe wypada wreszcie uznać rzeczowniki posiadające końcówkę sugerującą rodzaj gramatyczny inny niż rzeczywisty, por.: rębajło (męski), opus (nijaki)[2].
 |
Jak już zauważono wyżej, prawidłowe określenie rodzaju rzeczownika stanowi warunek wyboru poprawnej końcówki fleksyjnej w poszczególnych przypadkach gramatycznych. W czasie zajęć z początkującymi studentami warto więc wykonać serię ćwiczeń, które pomogą im tę właśnie umiejętność opanować. Znaleźć je można w zasadzie we wszystkich podręcznikach kursowych i materiałach pomocniczych do nauki gramatyki dostępnych na rynku. Wydaje się, że do zagadnienia rodzaju gramatycznego należałoby jednak wracać także na wyższych poziomach zaawansowania. Niestety w tym przypadku lektor najprawdopodobniej zmuszony będzie samodzielnie opracować potrzebne zadania, bowiem trudniejsze przykłady uwzględnia kilka zaledwie publikacji, jak chociażby Gramatyka? Ależ tak! J. Machowskiej czy Gramatyka polska w ćwiczeniach dla obcokrajowców W.T. Stefańczyka i A. Dixon. Niemniej chodzi tutaj o zagadnienie gramatyczne na tyle ważne, że pracę włożoną przez nauczyciela w przygotowanie ćwiczeń trzeba właściwie uznać za niezbędną.
[1] Anna Pajdzińska, Kategorie gramatyczne a językowy obraz świata, „Etnolingwistyka” 30, s. 43-44.
[2] Wielki słownik poprawnej polszczyzny, red. A. Markowski, Warszawa 2008, s. 1658-1660.
Autorka artykułu: Michalina Rittner
