 |
Początki myślenia o podziale elementów języka na części mowy sięgają czasów starożytnej Grecji. To właśnie ówcześni filozofowie i gramatycy zainicjowali aktualną również dzisiaj dyskusję na temat tego, według jakich kryteriów wspomnianego podziału dokonywać. Obecnie w językoznawstwie trudno wskazać jedną powszechnie akceptowaną teorię części mowy, a zdarzają się też głosy, zgodnie z którymi zajmowanie się tym zagadnieniem pozbawione jest sensowności[1]. Mimo to wydaje się, że z punktu widzenia nauczania-uczenia się języka polskiego jako obcego podział na części mowy posiada fundamentalne znaczenie, jeśli chodzi o opanowanie zasad gramatycznych i umiejętność posługiwania się nimi. Trudno bowiem wyobrazić sobie pracę chociażby nad fleksją imienną w sytuacji, kiedy student ma trudności związane z odróżnianiem rzeczownika od przymiotnika.
W Programach nauczania języka polskiego jako obcego w katalogu zagadnień gramatyczno-syntaktycznych dla poziomu A1 uwzględnia się odmianę rzeczowników, zaimków, przymiotników, liczebników, czasowników, wspomina się ponadto o tworzeniu przysłówków[2], są to zatem te części mowy, które uczący się musi prawidłowo identyfikować. Choć językoznawcy zwracają uwagę na mankamenty klasyfikacji części mowy opartych na kryteriach semantycznych i morfologicznych, stanowią one najlepszy punkt odniesienia, jeżeli celem jest nabycie przez kursantów umiejętności rozpoznawania rzeczownika, zaimka, przymiotnika, liczebnika, czasownika czy przysłówka. Klasyfikacje czysto syntaktyczne trzeba w tym przypadku uznać za zbyt skomplikowane, a w efekcie za nieprzydatne.
Można sądzić, że dla początkujących kursantów najważniejsza jest umiejętność zaliczenia danego wyrazu do klasy rzeczowników, przymiotników, czasowników oraz przysłówków. W związku z tym warto przypomnieć, że rzeczownik nazywa istoty żywe, przedmioty, zjawiska oraz pojęcia. To odmienna część mowy – rzeczownik odmienia się przez przypadki i liczby. Co istotne, posiada stały rodzaj gramatyczny. W grupie imiennej pełni funkcję podmiotu lub przydawki, natomiast w grupie werbalnej funkcję dopełnienia, orzecznika bądź okolicznika[3]. Przymiotnik z kolei nazywa właściwości osób, przedmiotów, zjawisk, procesów i innych. Stanowi on odmienną część mowy, to znaczy odmienia się przez przypadki, liczby oraz rodzaje. W zdaniu funkcjonuje jako przydawka lub orzecznik.
Czasownik oznacza czynności i stany. W szkolnej gramatyce opisuje się go jako odpowiadający na pytania „Co robi?” bądź „Co się z nim dzieje?”. Odmienia się przez osoby, czasy, tryby, strony, liczby, a w niektórych przypadkach również przez rodzaje. Czasownik pełni w zdaniu funkcję orzeczenia.
 |
Inaczej niż rzeczownik, przymiotnik i czasownik przysłówek jest nieodmienną częścią mowy. Służy do określania sposobu, miejsca, czasu lub stopnia wykonania czynności, niekiedy zaś wprowadza nacechowanie modalne. Najczęściej bywa określeniem czasownika, ale może również określać przymiotnik, rzeczownik albo inny przysłówek. W zdaniu zwykle funkcjonuje jako okolicznik, ewentualnie, w przypadku zdania złożonego, orzecznik.
Kończąc powyższą krótką charakterystykę wybranych części mowy, należy dodać, że na poziomie A1, a więc podczas pracy z początkującymi studentami, warto z pewnością poświęcić czas na wykonanie choćby kilku ćwiczeń skoncentrowanych właśnie na rozpoznawaniu rzeczowników, przymiotników, czasowników czy też przysłówków. Wydaje się to istotne po pierwsze ze względu na istniejące między językami różnice, po drugie ze względu na zaplecze edukacyjne samych uczących się.
[1] Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław 2003, s. 99.
[2] I. Janowska i in. (red.), Programy nauczania języka polskiego jako obcego. Poziomy A1-C2, Kraków 2016, s. 18-21.
[3] Opis poszczególnych części mowy za: Wielki słownik poprawnej polszczyzny, red. A. Markowski, Warszawa 2008.
Autorka artykułu: Michalina Rittner
