Właściwe używanie w tekstach wielkich i małych liter może sprawiać trudności zwłaszcza w sytuacji, gdy zasady te są odmienne w językach ojczystych studentów, np. częste używanie wielkiej litery w języku angielskim, zapis wielką literą wszystkich rzeczowników w języku niemieckim itd.
Oto kilka najważniejszych zasad ułatwiających poprawną pisownię.
• Wielką literą zapisujemy:
– imiona, nazwiska, pseudonimy, przydomki, np. Jan Kowalski, Kazimierz Wielki, Cher;
– imiona własne roślin, zwierząt itd., np. kot Mruczek, dąb Bartek;
– imiona własne Boga, bogów, postaci mitologicznych itp., np. Duch Święty, Afrodyta;
– nazwy postaci literackich, uosobienia pojęć itp., np. Czerwony Kapturek, Prawda, Los;
– nazwy świąt (religijnych i świeckich), np. Wielkanoc, Nowy Rok, Dzień Babci;
– nazwy marek, np. buty marki Adidas;
– nazwy instytucji, organizacji, urzędów itp. i utworzone od nich skróty, np. Uniwersytet Jagielloński (UJ),
Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ);
– nazwy nagród, orderów, odznaczeń, np. Nagroda Nobla, Krzyż Zasługi, Wzorowy Uczeń.
• Małą literą zapisujemy:
– nazwy pospolite, czyli nazywające kategorie istot lub rzeczy, np. człowiek, pies, stół;
– nazwy dni tygodnia, miesięcy, okresów kalendarzowych, np. poniedziałek, maj, rok, karnawał;
– nazwy artykułów przemysłowych, spożywczych itp., np. (noszę) adidasy, (jeżdżę) mercedesem;
– nazwy pospolite utworzone od nazw własnych, np. warszawa (samochód), amerykanka (kanapa), judasz
(zdrajca; wizjer w drzwiach);
– przymiotniki utworzone od nazw własnych, np. porównanie homeryckie;
– nazwy obrzędów, zwyczajów, zabaw i tańców, np. walentynki, andrzejki, zaręczyny, krakowiak, polonez;
– nazwy wydarzeń historycznych, np. bitwa pod Grunwaldem, powstanie warszawskie, wojna trojańska;
– nazwy okresów, epok i prądów kulturalnych, np. barok, romantyzm. Wyjątkiem są nazwy wielowyrazowe,
np. Młoda Polska, Młode Niemcy.
• Wielką literą zapisujemy:
– nazwy planet, gwiazd, gwiazdozbiorów, księżyców i innych obiektów astronomicznych, np. Mars, Wielki
Wóz;
– nazwy kontynentów, oceanów, mórz, pustyń, gór, wysp itd.
• jednowyrazowe, np. Europa, Atlantyk, Adriatyk, Sahara, Tatry, Kuba;
• wielowyrazowe, jeżeli wszystkie wyrazy są integralną częścią nazwy własnej, np. Ocean Atlantycki,
Morze Bałtyckie, Pustynia Błędowska, Góry Skaliste, Góra Kościuszki, Kanał Panamski, Wyspa Świętej
Heleny;
– jedno- i wielowyrazowe nazwy państw, krain, miast, wsi, dzielnic itp., np. Hiszpania, Nowa Zelandia,
Lombardia, Londyn, Stara Wieś, Podgórze;
– przymiotniki północny, południowy, wschodni, zachodni, jeśli są integralną częścią nazw geograficznych,
państw itp., np. Europa Zachodnia, Morze Północne, a także Wschód, Zachód w znaczeniu obszarów
geograficzno-kulturowych.
• Małą literą zapisujemy:
– pojęcia i terminy geograficzne, np. biegun, południk, równik;
– pojęcia i terminy geograficzne będące rzeczownikiem pospolitym, określeniem przed nazwą własną (bez
którego nazwa może istnieć), np. rzeka Wisła, pustynia Gobi, wyspa Uznam;
– przymiotniki północny, południowy, wschodni, zachodni, jeśli odnoszą się do części terytorium, a nie
tworzą nazwy własnej, np. (w) zachodniej Europie, (przez) północną Polskę.
Rady
1. Jeżeli nie jesteśmy pewni, czy dany wyraz to część nazwy własnej czy rzeczownik pospolity, określenie
przed nazwą własną, wystarczy zastanowić się, czy bez niego nazwa nadal zachowuje swoje znaczenie
i może istnieć samodzielnie.
Jeśli tak – to ten rzeczownik lub przymiotnik piszemy małą literą, np. wodospad Niagara (także: Niagara),
góra Synaj (także: Synaj).
Jeśli nie – to część nazwy własnej i należy go zapisać wielką literą, np. Morskie Oko, Morze Bałtyckie, Góra
Świętej Anny.
2. Jeżeli nazwa własna jest dwuwyrazowa i drugi wyraz jest przymiotnikiem w mianowniku lub
rzeczownikiem w dopełniaczu, obydwa człony piszemy wielką literą, np. Kanał Sueski, Góra Kościuszki.
• Wielką literą zapisujemy:
– jedno- i wielowyrazowe nazwy ulic, placów, parków itp., np. ulica Kwiatowa, plac Zgody, aleja Waszyngtona;
– jedno- i wielowyrazowe nazwy budowli, zabytków, obiektów, np. Sukiennice, Zamek Królewski, kościół
Świętych Piotra i Pawła, Cmentarz Łyczakowski;
– jedno- i wielowyrazowe nazwy własne hoteli, restauracji, sklepów, przedsiębiorstw itp., np. Orbis,
Księgarnia Naukowa, pizzeria Rialto, hotel Novotel Kraków.
Uwaga!
W nazwach wielowyrazowych wielką literą zapisujemy tylko te wyrazy, które są integralną częścią nazwy!
• Małą literą zapisujemy:
– wyrazy ulica, plac, aleja, osiedle, kościół, pałac, cmentarz, hotel, sklep, kino, pomnik itp. będące tylko nazwą
gatunkową przed nazwą własną, np. ulica Szewska, park Jordana, wieża Eiffla, kościół Na Skałce, pomnik
Adama Mickiewicza;
– spójniki i przyimki w nazwach wielowyrazowych ulic, placów, parków, budowli, obiektów itp., np. ulica
Wojciecha z Brudzewa, pomnik Bitwy pod Grunwaldem, park im. Żwirki i Wigury.
• Wielką literą zapisujemy:
– nazwy mieszkańców planet, kontynentów, regionów i krajów, np. Ziemianin, Azjata, Ślązak, Polak;
– nazwy członków ludów, ras, plemion, dynastii itp., np. Indianin, Habsburg.
• M ałą literą zapisujemy:
– nazwy mieszkańców miast, wsi, dzielnic, osiedli itp., np. warszawianin, krowodrzanka;
– nazwy wyznawców religii, np. chrześcijanin, żyd.
Niektóre nazwy możemy pisać w zależności od
znaczenia na dwa sposoby, np. Żyd (członek narodu),
ale żyd (wyznawca judaizmu), Rzymianin (obywatel
Cesarstwa Rzymskiego) i rzymianin (mieszkaniec
Rzymu) itp.
Wielką literą zapisujemy:
– pierwszy wyraz w tytułach jedno- i wielowyrazowych różnego rodzaju utworów, programów radiowych
i telewizyjnych, deklaracji, ustaw itp., np. Biblia, Noce i dnie, Deklaracja praw dziecka, Wiadomości;
Wyjątki to m.in.: Stary Testament, Nowy Testament, Pismo Święte, Biblia Tysiąclecia oraz tytuły ksiąg biblijnych.
– wszystkie wyrazy w wielowyrazowych tytułach programów telewizyjnych lub radiowych o charakterze
cyklicznym, np. Teatr Telewizji, Telewizja Edukacyjna;
– tytuły czasopism i cykli wydawniczych (z wyjątkiem przyimków i spójników), np. „Gazeta Wyborcza”,
„Kobieta i Życie”, „Po Prostu”, Biblioteka Wiedzy o Prasie;
– tytuły modlitw, np. Anioł Pański, Litania do Najświętszej Marii Panny.
• Małą literą zapisujemy:
– nazwy gatunkowe utworów, modlitw itp. (także znajdujące się przed nazwami własnymi), np. litania,
sonata Księżycowa;
– nazwy godności, tytuły naukowe i zawodowe, a także utworzone od nich skróty, np. prezydent Jacek
Majchrowski, rektor Marcin Pałys, prof. Ryszard Nycz, dr Elżbieta Zarych.
Wyjątek: dużą literą piszemy nazwy urzędów jednoosobowych w aktach prawnych, np. Jego
Magnificencja Rektor Uniwersytetu Warszawskiego.
Wielkiej litery (w zapisie rzeczowników, przymiotników i zaimków) używa się także ze względów
uczuciowych i grzecznościowych, m.in.:
– w listach, podaniach, oficjalnych pismach różnego rodzaju, np. Przesyłam Ci pozdrowienia; Szanowni
Państwo; Bardzo dziękuję Panu Prezesowi;
– w różnych wypowiedziach, wyrażając swój szacunek, miłość, przyjaźń, np. Największą wartością jest
Ojczyzna; dostojny Jubilat.
Ćwiczenia do poszczególnych zagadnień dostępne są w książce "Ortografia polska w ćwiczeniach dla obcokrajowców" autorstwa Elżbiety Zarych.
