|
BIERNIK się |
A. | Umyj się. Umyj siebie a nie brata. |
| Rozbierz się. Rozbierz siebie, a nie lalkę. | ||
| Andrzej zakochał się w Basi. | ||
| B. | Cieszę się, że przyszedłeś. | |
| Nasz pies też się cieszy. Wszyscy się cieszymy. | ||
| C. | Nasze dzieci ciągle się kłócą. | |
| Ewa nazywa się Kowalska. | ||
| Ona się często śmieje. | ||
| Koncert zaczyna się za 5 minut. | ||
| D. | Rozbierz się i połóż (się) do łóżka. | |
| E. | Czy się stoi, czy się leży, dwa tysiące się należy. | |
| F. | Myj siebie, a nie tylko lalkę! | |
|
CELOWNIK sobie |
G. | Zrób sobie herbatę. |
| Wymyjcie sobie ręce. | ||
| H. | Jak sobie dajesz radę? |
Czasowniki zwrotne łączą się z zaimkiem zwrotnym się. Niektóre czasowniki mogą stać się zwrotne przez dodanie zaimka zwrotnego się, w zależności od tego, co chcemy wyrazić: myć kogoś / myć się. Inne zawsze występują w formie zwrotnej, np. śmiać się, kłócić się.
Jak widać w powyższych przykładach, w polszczyźnie zaimek zwrotny się nie jest odmienny.
Zaimek zwrotny się występuje w języku polskim w trzech formach: się, siebie i sobie.
Najczęściej występuje forma biernikowa się. Jeśli chcemy ten zaimek zaakcentować, uwypuklić, na przykład by wyrazić kontrasty, używamy formy siebie (jak w przykładzie F.: Myj siebie (a nie coś czy kogoś innego).
Formy sobie używa się w konstrukcjach z celownikiem (np. w punkcie G.: zrobić + celownik + biernik: zrób mi herbatę / zrób sobie herbatę).
Jeśli w zdaniu występują dwa czasowniki zwrotne, przy drugim z nich można opuścić zaimek zwrotny (przykład D.).
Z zaimkiem się związana jest bardzo często używana konstrukcja nieosobowa, zbudowana według wzoru: forma czasownika w trzeciej osobie liczby pojedynczej rodzaju nijakiego + się, np. robi się, czyta się, mówi się. Konstrukcje te możemy przetłumaczyć na język niemiecki poprzez man macht, man liest, man sagt, w języku francuskim odpowiednikiem jest: on fait, on lit, on parle; w angielskim: one does, one reads, one speaks.
Form takich używa się bardzo często, aby wypowiedzieć prawdy ogólne lub wtedy, gdy nie wiadomo, kto coś powiedział czy zrobił, albo gdy niekoniecznie chcemy zdradzić wykonawcę czynności (por. E.: czy się stoi... – bardzo popularny ironiczny slogan robotników z okresu komunizmu w Polsce)
Można oczywiście sprecyzować czas czynności: teraźniejszość: Mówi się. / przeszłość: Mówiło się. / przyszłość: Będzie się mówiło.
Więcej w "Odkrywamy język polski. Gramatyka dla uczących (się) języka polskiego jako obcego" (L. Madelska, M. Warchoł-Schlottmann).
