Nie będzie chyba przesadą stwierdzenie, iż aspekt czasownika stanowi jedno z najtrudniejszych zagadnień gramatycznych, które uczący się powinni opanować, aby móc sprawnie posługiwać się językiem polskim. Co istotne, aspekt sprawia kłopoty nie tylko osobom nieznającym innych niż polski języków słowiańskich, ale także samym Słowianom, choć w ich przypadku pewne trudności widoczne są zwykle dopiero na wyższych poziomach zaawansowania. Wreszcie aspekt jest też z pewnością wyzwaniem dla lektora pracującego z grupą.
Jako nowy temat gramatyczny czas przeszły czasowników dokonanych pojawia się najczęściej pod koniec poziomu A1, wkomponowuje się go przy tym w opowiadanie o przeszłości bądź przedstawianie biografii swojej oraz innych osób. Jak zatem wytłumaczyć początkującym studentom, zwłaszcza tym niesłowiańskojęzycznym, czym jest aspekt?
 |
Wydaje się, że dobry punkt wyjścia to czytanie tekstu, w którym użyte zostaną dość liczne formy czasu przeszłego czasowników dokonanych. Jeśli dodatkowo zostaną one wzbogacone o odpowiednie określenia czasowe (np. Kiedy byłem dzieckiem, często wstawałem o 7:00 rano/W końcu przeczytałem tę książkę), to być może przynajmniej niektórzy kursanci podczas lektury sami dostrzegą nowe zagadnienie gramatyczne i poproszą nauczyciela o jego wyjaśnienie. Oczywiście można też po prostu zwrócić uwagę uczących się na wybrane formy czasowników. Co do tekstu, to warto przygotować go samodzielnie, aby był on jak najlepiej dopasowany do potrzeb danej grupy.
Kolejny krok może stanowić zaznaczenie, że choć język polski posiada zasadniczo jedynie trzy czasy gramatyczne, to równocześnie umożliwia on wyrażanie czegoś więcej niż prosta przeszłość, teraźniejszość czy przyszłość, tyle tylko, że w specyficzny sposób. Pomocne bywa tutaj wykorzystanie gramatyki kontrastywnej i odwołanie się do kilku przykładów z języków obcych, nawet wtedy, gdy konsekwentnie prowadzi się zajęcia wyłącznie w języku polskim. Chodzi o to, aby pokazać studentom, że to, co w wielu językach europejskich wyrażane jest przy użyciu osobnego czasu gramatycznego, w języku polskim wyrażane jest dzięki tym samym końcówkom gramatycznym, są one „uniwersalne”, jednak za pomocą innych wyrazów. Język polski dysponuje zatem ekwiwalentami, chociażby dla angielskiego I did/I was doing, ale aby się nimi posługiwać, trzeba nauczyć się nowego wyrazu, nie zaś nowej gramatyki. To, co zostało właśnie powiedziane, jest oczywiście dużym uproszczeniem i jako takie nie jest prawdziwe, należy jednak pamiętać, że chodzi o pierwsze zetknięcie się kursantów z aspektem
i możliwie jak najbardziej zrozumiałe oraz jak najmniej demotywujące przeprowadzenie ich przez ten temat gramatyczny.
 |
Co jeszcze warto uwzględnić w trakcie zajęć poświęconych aspektowi czasownika w czasie przeszłym, kiedy już zakończony zostanie etap jego prezentacji
i objaśniania? Bez wątpienia należy poświęcić nieco czasu podstawowym parom aspektowym. Dobrze jest przy tym podkreślić, że często w czasownikach dokonanych występuje prefiks, względnie coś „dzieje się” w zakończeniu czasownika (np. zarabiać/zarobić), ewentualnie parę aspektową mogą tworzyć też zupełnie niepodobne do siebie słowa (np. mówić/powiedzieć). Pomocne wydaje się ponadto osobne ćwiczenie form czasu przeszłego czasowników dokonanych oraz niedokonanych. Daje to bowiem studentom możliwość, aby dokładniej przyjrzeć się kontekstom wymagającym użycia wspomnianych form. Przejście do zadań polegających na wybieraniu właściwego czasownika – dokonanego lub niedokonanego – i konstruowaniu odpowiedniej formy czasu przeszłego może być jednym z ostatnich elementów zajęć.
Pracując nad aspektem czasownika w czasie przeszłym, dobrze jest wreszcie zwrócić uwagę uczących się na to,
że mają do czynienia z zagadnieniem, do którego będą wracać na wyższych poziomach zaawansowania. Warto, aby pamiętali również, że jego opanowanie wymaga czasu oraz praktyki i że choć niewątpliwie trudne, jest jednak możliwe do przyswojenia.
autorka: Michalina Rittner
