 |
Jedno z trudniejszych zagadnień, które należy opanować na poziomie zaawansowanym, stanowią złożenia. Chodzi tutaj o rzeczowniki oraz przymiotniki złożone uwzględniane w programach nauczania przygotowanych dla poziomów znajomości języka C1 oraz C2[1].
Przez wyraz złożony językoznawcy rozumieją „(…) typ struktury słowotwórczej, w której połączono tematy co najmniej dwóch podstaw słowotwórczych za pomocą elementu -o- (…) lub -i- (…). Wyjątkowo formantem może być tylko przyrostek (…) albo zmiana sposobu odmiany (paradygmatu fleksyjnego) (…)”[2]. Złożenia to całość zarówno pod względem akcentu, jak i fleksji, co oznacza, że odmiana dotyczy wyłącznie ich drugiego członu.
W podręcznikach kursowych oraz pomocach do nauczania gramatyki w rozdziałach poświęconych wyrazom złożonym zamieszcza się także informacje na temat zestawień (np. czarna jagoda) oraz zrostów (np. dobranoc). Te pierwsze są typem złożeń. Daje się je rozpoznać po tym, że tworzą całość znaczeniową, zaś każdy z elementów posiada swój akcent i swoją odmianę. Zrosty stanowią połączenie dwóch wyrazów, istotny jest przy tym brak interfiksu – oba człony zespolone są ze sobą bezpośrednio. W tym przypadku akcent dotyczy nie poszczególnych elementów składowych, lecz całej struktury, odmianie podlegają natomiast oba człony. Jak więc widać, różnice między wymienionymi kategoriami słów odnoszą się z jednej strony do ich budowy, a z drugiej do akcentowania oraz odmiany. Jest to równocześnie pierwsza trudność związana opanowaniem omawianego zagadnienia przez obcokrajowców uczących się języka polskiego.
Druga, wydaje się, że ważniejsza, trudność to swojego rodzaju „nieprzewidywalność” wyrazów złożonych. Chodzi tutaj o to, iż w zasadzie niemożliwe jest wskazanie zestawu reguł, zgodnie z którymi cudzoziemiec mógłby złożenia samodzielnie (i poprawnie) utworzyć. Tematami słowotwórczymi bywają zarówno rzeczowniki, jak i przymiotniki, czasowniki, przysłówki czy liczebniki[3]. Kłopot pojawia się również w przypadku interfiksów – studenci nie mogą oprzeć się na konkretnej regule pozwalającej im wybrać ten właściwy.
 |
Warto ponadto zauważyć, że do utworzenia wyrazu złożonego nie wystarczy znajomość odpowiednich słów oraz interfiksów. Zwykle bowiem potrzebne są dodatkowe modyfikacje.
Wypada zatem stwierdzić, iż z perspektywy osób opanowujących język polski jako obcy wyrazy złożone są zagadnieniem o charakterze dużo bardziej leksykalnym, niż w pierwszym momencie może się wydawać. Oznacza to dla lektora konieczność przemyślenia tego, czego dokładnie i w jaki sposób będzie on uczył w czasie zajęć.
[1] I. Janowska i in. (red.), Programy nauczania języka polskiego jako obcego. Poziomy A1-C2, Kraków 2016, s. 151, 187.
[2] A. Markowski (red.), Wielki słownik poprawnej polszczyzny, Warszawa 2008, s.1699-1700.
[3] E. Lipińska, Kiedyś wrócisz tu…, cz. I, Kraków 2012, s. 182-183.
Autorka artykułu: Michalina Rittner
