Jednak, ale, a może mimo to?

     Spójniki stanowią grupę wyrazów opanowywanych przez osoby uczące się języka polskiego jako obcego począwszy od poziomu A1. Z jednej strony, jak zauważają Liliana Madelska i Małgorzata Warchoł-Schlottmann, „Nie ma zwykle trudności z przekładalnością spójników polskich na języki obce (…)”[1], z drugiej istnieją również takie, których znaczenie nie tak łatwo jest kursantom wytłumaczyć. Wśród tych ostatnich znajduje się właśnie wymieniony w tytule spójnik jednak.

     Internetowy Słownik języka polskiego PWN definiuje jednak następująco: 1. ‘spójnik przyłączający zdanie o treści niezgodnej z tym, co można wnioskować na podstawie zdania poprzedzającego’; 2. ‘partykuła komunikująca, iż to, o czym mowa w zdaniu, jest niezgodne z przewidywaniami mówiącego, np. Ta książka była jednak za droga’. Co interesujące, pozostałe słowniki, jak chociażby Wielki słownik języka polskiego, Inny słownik języka polskiego czy Dobry słownik, wyróżniają w odniesieniu do jednak tylko jedno znaczenie, traktując to słowo jako partykułę (WSJP, ISJP) bądź spójnik (DS). Dodatkowo jednak uznaje się w nich za zbliżone znaczeniowo do wszak (WSJP), mimo to (ISJP, DS), ale, lecz, pomimo tego (DS). Warto również zauważyć, że w Gramatyce języka polskiego B. Bartnickiej i H. Satkiewicz ale i jednak traktowane są jako wykładniki zdań współrzędnie złożonych przeciwstawnych, przy czym synonimiczne do ale jest lecz, różnica dotyczy tutaj nacechowania stylistycznego, nie zaś jednak[2].

     Biorąc pod uwagę, iż przywołane wyżej źródła podają nieco odbiegające od siebie informacje na temat jednak, wypada stwierdzić, że do zrozumienia znaczenia tego wyrazu, a w rezultacie do poprawnego posługiwania się nim w różnych kontekstach, uczącym się może być potrzebna pomoc lektora prowadzącego zajęcia. O ile w grupach początkujących, w razie pojawienia się jednak w danym tekście lub ćwiczeniu, akceptowalne wydaje się wytłumaczenie go jako zbliżonego semantycznie do ale[3], o tyle jest to już niemożliwe na wyższych etapach zaawansowania językowego – Programy nauczania języka polskiego jako obcego wymieniają jednak jako spójnik wymagany na poziomie B1[4]. Aby więc ułatwić kursantom dostrzeżenie różnicy istniejącej między ale oraz jednak,

należałoby przede wszystkim zgromadzić odpowiednią liczbę reprezentatywnych przykładów, tj. takich, w których oba słowa nie mogą zostać potraktowane jako synonimiczne. Przydatne mogą być tutaj dostępne w sieci korpusy językowe. Kolejno konieczne byłoby przygotowanie ćwiczeń koncentrujących się na różnicy znaczeniowej, polegających przykładowo na uzupełnianiu zdań jednym z dwóch lub więcej podanych wyrazów, łączeniu części zdań czy też ich kończeniu.

     Podsumowując, spójniki trzeba uznać za istotne zarówno z punktu widzenia rozwijania sprawności receptywnych, jak i produktywnych, wskazując bowiem na zależności składniowe między elementami zdania, wskazują jednocześnie na relacje treściowe między tymi elementami. Z tego powodu spójnikom dobrze jest poświęcać odpowiednio dużo uwagi w czasie kursu, zwłaszcza wtedy, gdy chodzi o te kłopotliwe pod względem znaczenia.

[1] L. Madelska, M. Warchoł-Schlottmann, Odkrywamy język polski, Kraków 2008, s. 155.

[2] Zob. https://sjp.pwn.pl/szukaj/jednak.html; https://wsjp.pl/haslo/podglad/7567/jednak; https://dobryslownik.pl/slowo/jednak/71241/#znaczenie-51466; Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, Warszawa 2000, s. 566; B. Bartnicka, H. Satkiewicz, Gramatyka języka polskiego, Warszawa 2015, s. 188.

[3] Por. też uwagę z Gramatyki polskiej w ćwiczeniach dla obcokrajowców napisanej przez W.T. Stefańczyka i A. Dixon: „Spójniki ale i jednak mogą być używane wymiennie, choć nie zawsze są synonimami” (s. 252).

[4] I. Janowska i in. (red.), Programy nauczania języka polskiego jako obcego. Poziomy A1-C2, Kraków 2016, s.82.

Autorka Artykułu: Michalina Rittner