Składnia w procesie nauczania-uczenia się języka polskiego jako obcego

     Jak zauważa R. Grzegorczykowa, „Składnia opisuje reguły budowania (tworzenia) wypowiedzeń z jednostek niższego rzędu, tzn. leksemów (jednostek słownikowych) przekształconych fleksyjnie na człony składniowe”. Mówiąc w pewnym uproszczeniu, oznacza to, iż do skonstruowania wypowiedzenia, a więc „rzeczywistego komunikatu językowego”[1], niezbędna jest po pierwsze znajomość słów, po drugie właściwych danemu językowi reguł fleksyjnych, po trzecie zaś zasad umożliwiających połączenie odmienionych wyrazów w większą całość.

     Powyższe uwagi dają podstawę do stwierdzenia, że aby cudzoziemiec chcący opanować język polski mógł konstruować komunikaty językowe, musi nauczyć się nie tylko leksyki i fleksji, ale również reguł składniowych. Jeśli jednak przyjrzeć się podręcznikom kursowym czy pomocom dydaktycznym, to można zauważyć, iż koncentrują się one raczej na słownictwie, a także na różnorodnych aspektach fleksyjnych, nie zaś składniowych. Wydaje się to tym istotniejsze, że w Programach nauczania języka polskiego jako obcego[2] tematy dotyczące składni uwzględniane są, począwszy od poziomu A1, dodatkowo lista zagadnień przewidzianych dla każdego stopnia zaawansowania językowego sprawia wrażenie dość obszernej.

     To, jak istotne jest kształtowanie kompetencji składniowej u uczących się, widać zwłaszcza wtedy, gdy kursantami są osoby władające językami, które z punktu widzenia klasyfikacji typologicznej trzeba uznać za bardzo odległe od polszczyzny. Praktyka lektorska pokazuje przykładowo, iż studenci pochodzący z krajów azjatyckich zaczynają konstruować zdania złożone później niż kursanci posługujący się językami europejskimi. Z drugiej strony Azjaci często dobrze znają zarówno leksykę, jak i fleksję, co pozwala przypuszczać, że tym, co wpływa na trudności z budowaniem wypowiedzeń, może być właśnie niedostateczne opanowanie reguł składniowych.

     Nauczyciel planujący uwzględnić podczas swoich zajęć zagadnienia związane ze składnią musi niestety liczyć się z dość ograniczonym wyborem publikacji poświęconych temu działowi gramatyki. Jeśli chodzi o podręczniki kursowe, to ćwiczenia odnoszące się do zdań złożonych jako jedna z niewielu pozycji przeznaczonych dla początkujących kursantów (poziom A2) proponuje Hurra!!! Po polsku 2. Zadania służące pogłębieniu znajomości polskiej składni zamieszczono również w Gramatyce polskiej w ćwiczeniach dla obcokrajowców napisanej przez W.T. Stefańczyka i A. Dixon. Książka uwzględnia aż 31 podrozdziałów dotyczących składni, warto przy tym zauważyć, że każdy z nich opatrzono także zwięźle ujętymi informacjami o charakterze teoretycznym.

     Podsumowując, składnia stanowi ten obszar polszczyzny, który autorzy materiałów dydaktycznych, a niekiedy również sami lektorzy, traktują nieco po macoszemu. Jak się jednak wydaje, nie należy zakładać, że uczący się z czasem sami zaczną budować wypowiedzenia poprawne składniowo. Z punktu widzenia nauczania-uczenia się języka polskiego jako obcego składnia powinna być bowiem co najmniej tak samo istotna jak leksyka i gramatyka.

[1] R. Grzegorczykowa, Wykłady z polskiej składni, Warszawa 2002, s. 7-8.

[2] Zob. I. Janowska i in. (red.), Programy nauczania języka polskiego jako obcego. Poziomy A1-C2, Kraków 2016.

Autorka artykułu: Michalina Rittner