Mowa zależna

     Jak można przeczytać w Programach nauczania języka polskiego jako obcego[1], pytania w mowie niezależnej oraz zależnej stanowią zagadnienie, którego realizację przewiduje się na poziomie B1. Jeśli jednak przyjrzeć się popularnym podręcznikom kursowym i pomocom dydaktycznym, to okaże się, że zadania dotyczące wspomnianego tematu bywają zamieszczane również w materiałach przeznaczonych dla osób uczących się na poziomie niższym, tj. A2, a także wyższym, tzn. B2. Biorąc pod uwagę przydatność mowy zależnej w codziennych sytuacjach komunikacyjnych, należy stwierdzić, iż jest to zagadnienie, które studenci powinni poznać stosunkowo wcześnie. Z tego powodu za uzasadnione wypada uznać rozwiązanie zaproponowane przez autorki podręcznika Hurra!!! Po polsku 2, a mianowicie umieszczenie ćwiczeń poświęconych mowie zależnej w końcowych lekcjach kursu przewidzianego na poziom A2.

     Mowa zależna, określana też niekiedy mianem oratio obliqua, polega na „zdawaniu relacji wyłącznie z zawartości komunikacyjnej cudzych słów, nie zaś ich brzmienia”. Przytoczenie otrzymuje przy tym postać zdania podrzędnego, w którym zwykle należy dokonać przekształceń zaimków osobowych oraz dzierżawczych, czasów, trybów. W przypadku niektórych języków trzeba ponadto uwzględnić tzw. następstwo czasów – zgodnie z consecutio temporum czas użyty w zdaniu podrzędnym zależy od czasu pojawiającego się w zdaniu nadrzędnym. Istotne jest wreszcie nacechowanie emocjonalne przytaczanej wypowiedzi, bowiem w wielu przypadkach jego zachowanie wiąże się z koniecznością dokonania zmian o charakterze stylistycznym[2].

     Z tego, co powiedziano wyżej na temat mowy zależnej, wynika, iż aby mogła się ona znaleźć wśród zagadnień realizowanych w trakcie kursu, uczący się muszą już posiadać dość dużą wiedzę zarówno na temat polskiej gramatyki, przede wszystkim fleksji imiennej oraz werbalnej, jak i składni. Wiedza ta powinna zostać dodatkowo uzupełniona informacjami dotyczącymi innych niż powiedzieć czasowników, którymi można posłużyć się, konstruując zdanie nadrzędne. Z pewnością warto też przypomnieć podstawowe wiadomości na temat spójników że, żeby, czy.

     Jeśli chodzi o mowę zależną, to podręczniki kursowe oraz pomoce dydaktyczne proponują głównie ćwiczenia polegające na transformowaniu zdań albo krótkich dialogów. Niekiedy do danej transformacji trzeba również dopasować odpowiedni czasownik zdania nadrzędnego. Zadania tego rodzaju są nieodzowne, żeby student opanował najistotniejsze reguły rządzące tworzeniem przytoczeń, nie ulega jednak wątpliwości, że bywają one nieco monotonne. Z tego powodu dobrym pomysłem wydaje się urozmaicanie ich aktywnościami innego typu, chociażby tymi wymagającymi mówienia bądź pisania. Pod względem tematycznym mogą one się wiązać z relacjonowaniem zdarzeń czy rozmów. Przydatne uzupełnienie stanowią wreszcie ćwiczenia interpunkcyjne dotyczące użycia dwukropka, cudzysłowu lub przecinka w zdaniach podrzędnych.

[1] Zob. I. Janowska i in. (red.), Programy nauczania języka polskiego jako obcego. Poziomy A1-C2, Kraków 2016, s. 81.

[2] Cytat oraz informacje na temat mowy zależnej za: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, pod red. K. Polańskiego, Wrocław 2003, s. 478-479.

Autorka artykułu: Michalina Rittner