Przez modalność rozumie się wyrażenie stosunku mówiącego do treści wypowiedzi, czyli ocenę, jaką mówiący przypisuje danemu zdarzeniu; mówiący może uważać zdarzenie za prawdziwe, możliwe, potencjalne, wątpliwe czy konieczne.
Do czasowników modalnych zaliczane bywają nieosobowe formy predykatywne, jak: można, należy, trzeba, wolno. Formy te są nieodmienne, a więc łatwe do nauczenia i bardzo często używane, dlatego też warto zapoznać się z nimi jak najwcześniej.
Opanowanie czasowników modalnych nie jest łatwe. Często są one podstawą zwrotów frazeologicznych i idiomów. Wielu zwrotów trzeba się nauczyć na pamięć, nie wolno też zapominać
o odpowiednim kontekście.
W poniższej tabeli podano przykłady zdań z czasownikami modalnymi i nieosobowymi formami modalnymi.
Czasowniki modalne najczęściej łączą się z innymi czasownikami w bezokoliczniku. Ponieważ takie konstrukcje są często używane, ogromną rolę pełni w nich idiomatyka. Wystarczy przetłumaczyć przykłady z tabeli 4.3.a. na inne języki, aby zauważyć, jak ważne jest uczenie się czasowników modalnych w odpowiednim kontekscie, np. polskie umiem pływać, ale teraz nie mogę to po niemiecku ‘ich kann schwimmen, aber jetzt kann ich nicht’, a po angielsku ‘I can swim, but now I cannot’.
Koniugacja, czasowniki modalne w czasie teraźniejszym
Chcieć i móc należą do pierwszej grupy koniugacyjnej; woleć, potrafić i musieć odmieniają się jak czasowniki drugiej grupy; umieć to trzecia grupa koniugacyjna.
Niektóre czasowniki modalne są regularne (por. chcieć, woleć, umieć); w czasownikach móc oraz musieć występują alternacje w temacie czasownika. Alternacjom podlega środek paradygmatu: mogę / możesz i muszę / musisz. Niewielka alternacja występuje w odmianie czasownika potrafić. Podobne „minialternacje” są związane z ortograficznym zapisem zmiękczania spółgłosek przy pomocy litery „i”.
Czasownik modalny powinien, który znajdziemy w takiej właśnie postaci w słowniku (nie ma
on bowiem bezokolicznika), oznacza jakieś moralne zobowiązanie, powinność, którą wypada
lub należy wypełnić. W dzisiejszej polszczyźnie używa się w zasadzie form czasu teraźniejszego,
obojętnie, czy mówi się o zobowiązaniach przeszłych, teraźniejszych czy przyszłych. Formy
czasownika powinien zróżnicowane są jednak rodzajowo: powinien – rodzaj męski, powinna
– rodzaj żeński i dodatkowa forma dla trzeciej osoby liczby pojedynczej rodzaju nijakiego –
powinno.
Więcej w podręczniku z serii Hurra!!! "Odkrywamy język polski. Gramatyka dla uczących (się) języka polskiego jako obcego" autorstwa dr Liliany Madelskiej.
